1. Bối cảnh quản lý rủi ro thiên tai tại Việt Nam
Việt Nam là quốc gia có địa hình phức tạp, từ các dãy núi phía Bắc đến đồng bằng ven biển và vùng núi trung tâm, tạo nên nhiều đặc điểm địa chất và khí hậu đa dạng. Tuy nhiên, sự đa dạng này cũng đồng nghĩa với việc quốc gia phải đối mặt với nhiều loại thiên tai như: bão, lũ lụt, sạt lở đất, hạn hán và cháy rừng. Những thảm họa thiên nhiên không chỉ gây thiệt hại về người và của cải mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế và xã hội.
Trong những năm gần đây, các hiện tượng thời tiết cực đoan đã gia tăng về tần suất và cường độ, đòi hỏi các cơ quan chức năng phải nâng cao năng lực dự báo và ứng phó. Theo các chuyên gia, sự gia tăng của khí hậu nóng và mưa lớn đã làm thay đổi bản chất và diễn biến của các thảm họa thiên nhiên, khiến cho việc dự báo, cảnh báo sớm và quản lý rủi ro trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
    |
 |
| Lũ quét tại Làng Nủ (Ảnh: Tuấn Minh, thanhnien.vn) |
2. Những thách thức trong quản lý rủi ro thiên tai
a. Sự phức tạp của địa hình và địa chất
Việt Nam có địa hình đa dạng, từ đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Cửu Long cho đến các dãy núi trùng điệp. Điều này tạo ra nhiều đặc thù riêng biệt đối với từng vùng miền trong việc dự báo và ứng phó với thiên tai. Ví dụ, vùng núi thường gặp phải nguy cơ sạt lở đất do mưa lớn trong khi các vùng đồng bằng dễ bị ngập lụt.
b. Biến đổi khí hậu
Biến đổi khí hậu làm thay đổi mô hình mưa, nhiệt độ và gió, dẫn đến sự gia tăng đột biến của các hiện tượng thời tiết cực đoan. Những thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng dự báo mà còn gây khó khăn trong việc xây dựng các mô hình quản lý rủi ro chính xác. Các chuyên gia cảnh báo rằng, nếu không có sự chuẩn bị và ứng phó kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến thiệt hại về kinh tế và nhân mạng không thể đo đếm.
c. Hạn chế về nguồn nhân lực và công nghệ
Việc thiếu hụt nguồn nhân lực chuyên môn, thiết bị đo đạc hiện đại và hệ thống truyền thông thông tin kịp thời là những rào cản lớn đối với công tác quản lý rủi ro. Các trung tâm dự báo cần phải cập nhật và nâng cấp công nghệ liên tục để đáp ứng với sự thay đổi của thiên tai.
3. Vai trò công nghệ tiên tiến trong quản lý rủi ro thiên tai
Trên toàn cầu, các công nghệ tiên tiến như internet vạn vật (IoT), dữ liệu vệ tinh, trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu thời gian thực đang được ứng dụng rộng rãi để theo dõi, dự báo và cảnh báo sớm các hiện tượng thiên tai. Những hệ thống này thu thập và xử lý dữ liệu về thời tiết, địa chất, mực nước và các yếu tố môi trường khác, từ đó cung cấp các dự báo chính xác và cảnh báo kịp thời giúp giảm thiểu thiệt hại.
Ở Việt Nam, việc ứng dụng công nghệ trong quản lý rủi ro thiên tai đã có những bước tiến đáng kể. Hệ thống cảnh báo sớm cho lũ lụt, bão và sạt lở đất đang được phát triển dựa trên công nghệ cảm biến, dữ liệu vệ tinh và mô hình dự báo thời tiết tiên tiến. Những công nghệ này cho phép cơ quan chức năng theo dõi tình hình thời tiết và môi trường liên tục, từ đó đưa ra các cảnh báo sớm và biện pháp ứng phó kịp thời nhằm bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản của người dân.
|
 |
| Nguồn: Moez Krichen và cộng sự, 2024 |
4. Vai trò của đào tạo nhân lực trong quản lý rủi ro thiên tai
Để ứng phó hiệu quả với các thách thức trên, không chỉ cần có các công nghệ tiên tiến mà còn cần có nguồn nhân lực chất lượng cao, được đào tạo bài bản và có kiến thức chuyên sâu về quản lý môi trường và rủi ro thiên tai. Trong bối cảnh này, các cơ sở đào tạo uy tín đóng vai trò hết sức quan trọng.
Khoa Tài nguyên và Môi trường, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã khẳng định vị thế là một trong những cơ sở đào tạo hàng đầu trong lĩnh vực này. Với mục tiêu cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cho công tác quản lý môi trường và rủi ro thiên tai, Khoa đã và đang triển khai xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu, cập nhật những kiến thức và công nghệ tiên tiến như IoT, AI, GIS, viễn thám và các phương pháp phân tích rủi ro.
Chương trình đào tạo của Khoa chú trọng vào lý thuyết và tích hợp các bài học thực hành, sử dụng các phần mềm và công cụ phân tích hiện đại. Sinh viên được trang bị kiến thức về định vị, thu thập dữ liệu, phân tích và ứng dụng các mô hình dự báo thiên tai. Qua đó, có thể tham gia vào các dự án nghiên cứu và thực tế, góp phần nâng cao năng lực ứng phó với các thảm họa thiên nhiên tại địa phương và quốc gia.
Sự phát triển của công nghệ đòi hỏi một đội ngũ chuyên gia có kiến thức sâu rộng và kỹ năng thực tiễn cao. Các chương trình đào tạo không chỉ cung cấp kiến thức chuyên môn mà còn giúp sinh viên nắm bắt xu hướng mới, từ đó:
- Phát triển các giải pháp công nghệ: Nhờ được đào tạo bài bản, các chuyên gia có thể nghiên cứu và phát triển các công cụ, mô hình dự báo thiên tai chính xác hơn.
- Nâng cao khả năng ứng phó: Đào tạo giúp sinh viên hiểu rõ các quy trình, tiêu chuẩn và phương pháp quản lý rủi ro thiên tai. Điều này rất cần thiết để xây dựng các kế hoạch ứng phó kịp thời và hiệu quả khi thiên tai xảy ra.
- Tăng cường hợp tác quốc tế: Các chuyên gia được trang bị kiến thức về công nghệ tiên tiến có thể hợp tác với các tổ chức quốc tế, trao đổi kinh nghiệm và áp dụng những giải pháp phù hợp với điều kiện đặc thù của Việt Nam.
5. Triển vọng và giải pháp tương lai
a. Ứng dụng công nghệ mới
Với sự phát triển không ngừng của công nghệ, việc ứng dụng các công cụ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), máy học (Machine learning) kết hợp với GIS và viễn thám đang mở ra những hướng đi mới cho công tác quản lý rủi ro thiên tai. Các hệ thống này xử lý dữ liệu lớn một cách nhanh chóng và đưa ra dự báo chính xác, hỗ trợ các cơ quan chức năng có được thông tin kịp thời và hữu ích. Ví dụ, việc sử dụng các mô hình AI để phân tích dữ liệu thu thập từ vệ tinh và cảm biến địa lý có thể giúp xác định nhanh chóng các khu vực nguy cơ cao, từ đó đưa ra biện pháp phòng chống và ứng phó hiệu quả. Công nghệ này cũng hỗ trợ quá trình giám sát liên tục, giúp các nhà quản lý theo dõi diễn biến của thiên tai theo thời gian thực.
|
 |
| Quản lý thảm họa thiên nhiên bằng ineternet vạn vật (IoT) và mạng xã hội |
Nguồn: Abhilasha Rangra & Vivek Kumar Sehgal, 2022
b. Tăng cường hợp tác liên ngành
Để quản lý hiệu quả rủi ro thiên tai, sự hợp tác giữa các ngành khoa học và công nghệ là điều cần thiết. Các cơ quan chức năng, các trường đại học và viện nghiên cứu cần xây dựng các mối liên kết chặt chẽ, chia sẻ dữ liệu và kinh nghiệm trong việc phát triển các giải pháp ứng phó thiên tai. Sự phối hợp này không chỉ nâng cao hiệu quả dự báo mà còn giúp xây dựng được một hệ thống quản lý rủi ro toàn diện và bền vững.
c. Vai trò của cộng đồng và Chính phủ
Ngoài ra, sự tham gia của cộng đồng và chính phủ là yếu tố then chốt để xây dựng một hệ thống quản lý rủi ro thiên tai hiệu quả. Các chiến dịch tuyên truyền, giáo dục và đào tạo nhận thức cộng đồng về phòng chống thiên tai sẽ góp phần giảm thiểu thiệt hại khi thiên tai xảy ra. Chính phủ cần đầu tư nhiều hơn vào cơ sở hạ tầng, công nghệ và các chương trình đào tạo chuyên sâu nhằm tạo điều kiện cho các chuyên gia và nhân viên có khả năng ứng phó kịp thời và hiệu quả.
6. Kết luận
Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức lớn trong công tác quản lý rủi ro thiên tai. Để ứng phó với tình hình này, cần có sự đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ, đặc biệt là GIS và viễn thám, cùng với việc đào tạo nhân lực chất lượng cao. Các hệ thống cảnh báo sớm dựa trên công nghệ hiện đại không chỉ giúp phát hiện và cảnh báo nguy cơ thiên tai như sạt lở đất, ngập lụt mà còn cung cấp thông tin chi tiết hỗ trợ quá trình ra quyết định của các cơ quan chức năng.
Khoa Tài nguyên và Môi trường, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã và đang tiên phong trong việc xây dựng chương trình đào tạo nhân lực về quản lý môi trường và rủi ro thiên tai, góp phần cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cho công tác này. Với sự kết hợp giữa kiến thức chuyên môn, công nghệ tiên tiến và hợp tác liên ngành, Việt Nam hoàn toàn có thể nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm và ứng phó với thiên tai, đảm bảo an toàn cho cộng đồng và phát triển bền vững.
Nhìn về tương lai, việc tiếp tục đầu tư vào công nghệ, nghiên cứu và đào tạo sẽ là chìa khóa giúp Việt Nam giảm thiểu rủi ro thiên tai và phát triển một hệ thống quản lý thiên tai hiệu quả, bền vững. Chính phủ và các cơ sở đào tạo cần chung tay xây dựng một chiến lược toàn diện, không chỉ dừng lại ở việc ứng dụng công nghệ mà còn phải chú trọng đến việc nâng cao nhận thức của toàn xã hội về tầm quan trọng của công tác quản lý thiên tai.
Việc xây dựng một hệ thống dự báo và cảnh báo sớm hiệu quả sẽ góp phần tạo nên sự chuẩn bị tốt hơn trong các tình huống khẩn cấp, giảm thiểu thiệt hại về người và của cải. Đồng thời, các chương trình đào tạo như của Học viện Nông nghiệp Việt Nam sẽ là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của nguồn nhân lực, giúp các chuyên gia và cán bộ quản lý có đủ năng lực để đối phó với các thách thức trong tương lai.
Quản lý rủi ro thiên tai tại Việt Nam không chỉ là nhiệm vụ của các cơ quan chức năng mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội. Sự phối hợp giữa công nghệ, đào tạo nhân lực và hợp tác liên ngành sẽ là yếu tố then chốt để giảm thiểu tác động của thiên tai, đảm bảo an toàn cho cộng đồng và hướng tới một tương lai phát triển bền vững.
Bộ môn Quản lý Tài nguyên
Khoa Tài nguyên và Môi trường