Trao quyền cho đại học mở ngành và phát triển đội ngũ giảng viên AI

ĐBQH kỳ vọng Luật AI khi hoàn thiện sẽ thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển nhân lực chất lượng cao và mở rộng không gian ứng dụng AI phục vụ phát triển KT-XH.

Tại phiên thảo luận về dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), GS.TS Nguyễn Thị Lan, Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đoàn Hà Nội, đánh giá cao nỗ lực của cơ quan soạn thảo khi đã xây dựng một dự luật “công phu, hiện đại và thể hiện rõ tư duy đổi mới”. Bà cho rằng luật AI mang tính mở đường, có ý nghĩa quyết định đối với năng lực cạnh tranh quốc gia trong nhiều thập kỷ tới.

Trong bối cảnh các nước đầu tư mạnh mẽ vào AI, bà Lan nhấn mạnh việc ban hành luật lúc này là “hết sức cấp thiết” để Việt Nam không bị bỏ lại phía sau và chủ động tận dụng cơ hội từ làn sóng công nghệ mới.

GS.TS Nguyễn Thị Lan cho rằng luật AI mang tính mở đường, có ý nghĩa quyết định đối với năng lực cạnh tranh quốc gia trong nhiều thập kỷ tới. Ảnh: Quochoi.vn

Dự thảo cho thấy hướng tiếp cận tiến bộ: quản trị theo mức độ rủi ro; xây dựng hạ tầng, dữ liệu và môi trường thử nghiệm; đề cao đạo đức - trách nhiệm giải trình; và đặc biệt là chính sách phát triển nhân lực AI theo hướng toàn diện, phù hợp với xu thế quốc tế.

Từ thực tiễn giáo dục đại học, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, GS.TS Nguyễn Thị Lan đề xuất ba nhóm góp ý lớn cho dự thảo.

Góp ý cho Điều 24 và Điều 1 của dự thảo, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam Nguyễn Thị Lan cho rằng dù đã có định hướng phát triển nhân lực AI, dự luật vẫn còn ba "điểm nghẽn" của giáo dục đại học chưa được xử lý, đó là thủ tục mở ngành mới còn chậm, trong khi AI thay đổi với tốc độ rất cao; các trường thiếu cơ chế đặc thù để thu hút chuyên gia quốc tế; và chưa có chính sách mạnh mẽ để phát triển đội ngũ giảng viên AI.

Ngoài ra, Điều 1 loại trừ “AI phục vụ nghiên cứu - đào tạo” khỏi phạm vi điều chỉnh của luật nhưng chưa làm rõ thế nào là “sử dụng nội bộ”. Theo GS.TS Nguyễn Thị Lan, nếu không giải thích rõ, cơ quan quản lý có thể hiểu theo hướng cứng nhắc, làm cản trở hợp tác giữa trường đại học và doanh nghiệp, hoạt động then chốt để hình thành nhân lực AI chất lượng cao.

Bà kiến nghị bổ sung các cơ chế đặc thù cho giáo dục đại học như trường được chủ động mở ngành; có chính sách thu hút chuyên gia quốc tế; và xây dựng chương trình phát triển giảng viên cho các ngành AI - dữ liệu - tự động hóa. Đồng thời, cần làm rõ phạm vi “AI dùng cho nghiên cứu - đào tạo” để bảo đảm không gian học thuật thông thoáng.

Theo GS.TS Nguyễn Thị Lan, kinh nghiệm từ Singapore, Hàn Quốc, Israel cho thấy nơi nào đại học được trao quyền mạnh và hợp tác doanh nghiệp được thúc đẩy, nơi đó nhân lực AI phát triển nhanh và bền vững. Thực tiễn tại Việt Nam cũng chứng minh điều này.

Đánh giá cao việc đưa cơ chế sandbox vào Điều 22, ĐBQH Nguyễn Thị Lan cho rằng quy định hiện tại vẫn “khá khái quát”. Trong khi dự thảo chưa nêu rõ về đối tượng được tham gia thử nghiệm; Tiêu chí lựa chọn mô hình; Thời hạn thí điểm; Trách nhiệm pháp lý khi rủi ro xảy ra; và cơ chế bảo vệ dữ liệu

“Nếu không làm rõ các nguyên tắc này ngay trong luật, sandbox có nguy cơ vận hành hình thức hoặc bị áp dụng quá thận trọng, từ đó làm chậm đổi mới sáng tạo.” - đại biểu Lan nhấn mạnh.

Từ đó, bà đề nghị luật cần có khung nguyên tắc như loại hình AI được thử nghiệm; quyền và nghĩa vụ của đơn vị tham gia (đại học, viện nghiên cứu, startup…); thời hạn thử nghiệm; tiêu chí đánh giá rủi ro; cơ chế bồi thường. Các quy trình kỹ thuật có thể giao Chính phủ hướng dẫn để đảm bảo linh hoạt.

Bài học từ Singapore, Anh, EU cho thấy sandbox chỉ hữu hiệu khi được luật hóa minh bạch, giúp rút ngắn 50 - 70% thời gian triển khai công nghệ mới. Việt Nam hiện thiếu môi trường thử nghiệm AI trong nông nghiệp, y tế, giáo dục, giao thông, đô thị thông minh. “Hoàn thiện Điều 22 sẽ mở đường cho nhiều mô hình AI thế hệ mới,” bà Lan nhấn mạnh.

Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam Nguyễn Thị Lan: "Nơi nào đại học được trao quyền mạnh và hợp tác doanh nghiệp được thúc đẩy, nơi đó nhân lực AI phát triển nhanh và bền vững. Thực tiễn tại Việt Nam cũng chứng minh điều này". Ảnh: Quochoi.vn

Với Điều 20, GS.TS Nguyễn Thị Lan đánh giá nội dung dự thảo “đúng hướng” khi đề cập phát triển công nghệ, hạ tầng, dữ liệu, nhân lực. Tuy nhiên, dự thảo còn khái quát, chưa chỉ ra lĩnh vực ưu tiên chiến lược, yếu tố quyết định tính khả thi.

Bà đề nghị luật xác định rõ các trọng tâm như: Nông nghiệp, Y tế, Giáo dục, Môi trường, Quản trị công. Đồng thời, cần quy định nguyên tắc lựa chọn lĩnh vực ưu tiên và phân công trách nhiệm cho từng bộ, ngành. Đây là cách để chiến lược đi vào thực chất, tránh dàn trải.

Theo bà Lan, kinh nghiệm từ quốc tế cho thấy chiến lược AI hiệu quả phải có ưu tiên rõ ràng và cơ chế giám sát minh bạch. Những mô hình AI trong nông nghiệp, y tế, giáo dục tại Việt Nam nếu được tập trung đầu tư sẽ tạo ra kết quả có khả năng lan tỏa cao.

Trong khi đó, tại Tổ 11 (gồm Đoàn ĐBQH Cần Thơ và Điện Biên) cũng ủng hộ mạnh mẽ việc ban hành Luật AI, nhiều đại biểu bày tỏ băn khoăn về mức độ cụ thể của dự thảo.

ĐBQH Tô Ái Vang (Cần Thơ) khẳng định luật là “rất cần thiết” để đạt các mục tiêu lớn đã nêu trong Nghị quyết của Đảng: duy trì xếp hạng top 3 ASEAN về đổi mới sáng tạo; kinh tế số chiếm 20% GDP; AI thuộc 3 nước dẫn đầu ASEAN; tối thiểu 5 doanh nghiệp công nghệ số ngang tầm quốc tế; làm chủ một số công nghệ chiến lược.

Bà cho rằng luật cần tạo hành lang pháp lý phù hợp thông lệ quốc tế, hỗ trợ hội nhập và ứng dụng AI hiệu quả trong nước. ĐBQH Đào Chí Nghĩa (Cần Thơ) nhận định dự luật “rất cần thiết” và cần được thông qua tại kỳ họp này.

ĐBQH Đào Chí Nghĩa (Cần Thơ) phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển.

Tuy nhiên, ĐBQH Lò Thị Luyến (Điện Biên) cho rằng mục tiêu quản lý trong dự thảo “chưa thấu đáo”, còn mục tiêu phát triển “mang tính định tính, chưa cụ thể”. Bà dẫn ví dụ về nội dung quỹ phát triển AI: luật chỉ nêu thành lập quỹ từ ngân sách Nhà nước và xã hội hóa, nhưng không chỉ rõ nguồn lực, cơ chế tài chính.

ĐBQH Nguyễn Tuấn Anh (Cần Thơ) cũng nêu ý kiến rằng cách tiếp cận “cân bằng” trong dự thảo chưa rõ. Theo ông, quản lý và thúc đẩy không phải hai mục tiêu đối lập, quản lý hiệu quả là nền tảng để thúc đẩy phát triển bền vững, và mỗi lĩnh vực, mỗi nhóm rủi ro cần chính sách linh hoạt khác nhau.

Các đại biểu bày tỏ kỳ vọng dự thảo Luật AI khi hoàn thiện sẽ trở thành khung pháp lý đủ mạnh để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển nhân lực chất lượng cao và mở rộng không gian ứng dụng AI phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh và nâng cao đời sống người dân. Trong đó, Luật phải đạt được cả hai mục tiêu là vừa quản lý, vừa phát triển.

Khương Trung

https://nongnghiepmoitruong.vn/