Khoai tây vụ đông - phận 'con rơi'

Tại sao miền Bắc có hàng trăm ngàn ha đất bỏ không trong vụ đông mà diện tích trồng khoai tây chế biến lại khó mở rộng dù nhu cầu nhà máy rất lớn?

Bỏ phí tiềm năng

Trước câu hỏi đó của tôi, TS Nguyễn Xuân Trường - Viện trưởng Viện Sinh học Nông nghiệp thuộc Học viện Nông nghiệp Việt Nam đáp rằng: Ở miền Bắc vẫn quan niệm vụ đông là vụ làm thêm nên ít quan tâm, 2 vụ lúa mới là vụ chính. Thế nhưng thực tế thì khoai tây hiện đang cho thu nhập gấp 2 - 3 lần lúa.

Cánh đồng khoai tây bạt ngàn ở huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. Ảnh: Dương Đình Tường.

Có nông dân trồng khoai tây ở Tây Nguyên thống kê thu 530 triệu đồng/ha, trong khi đó chi mất 210 triệu đồng/ha, lãi 320 triệu đồng. Trong khi đó ở miền Bắc người trồng khoai tây mới lãi được 60 - 70 triệu đồng/ha. Vụ đông ở miền Bắc chủ yếu là tưới theo rãnh, cứ đến thời vụ nhiều nơi lại sửa mương máng thành ra không có nước tưới, bởi thế dù cánh đồng rất đẹp nhưng bỏ không trong vụ đông.

Khoai tây vụ đông ở miền Bắc hoàn toàn có thể mở rộng được diện tích nếu giải quyết được mấy vấn đề. Thứ nhất là giống. Phải có những giống ngắn ngày, thích ứng với biến đổi khí hậu, có nhiều củ. Như giống khoai tây Atlantic 1 cây chỉ có 2 củ, bởi thế mỗi gốc phải có 3 cây thì mới được 6 củ. Nếu bà con không làm được việc kích cho ra nhiều mầm thì năng suất thấp đã đành mà củ to quá lại dễ bị nứt. Thứ hai là nước tưới. Thứ ba là thời vụ. Thứ tư là quy hoạch vùng trồng.

“Những năm 80 của thế kỷ trước, do cả nước bị đói nên Nhà nước có chính sách cung cấp giống khoai tây miễn phí cho nông dân trồng, nhờ đó diện tích lên tới khoảng 200.000ha. Giờ thì kinh tế hộ rồi, bà con thấy cái gì hiệu quả thì mới làm. Muốn phát triển cây khoai tây, trước tiên Nhà nước phải có chính sách cụ thể cho vụ đông chứ không thể cứ là thân phận “con rơi, con vãi” và cây trồng vụ đông bị quan niệm là cây trồng ăn thêm được.

Tư duy đó khiến cho nông dân nghĩ cây vụ đông làm hay không làm cũng chẳng quan trọng. Phải coi vụ đông cũng tương đồng như các vụ chính trồng lúa chứ không phải là vụ phụ. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ nghiên cứu giống khoai tây, hỗ trợ giống khoai tây cho nông dân bởi trong sản xuất khoai tây chi phí giống chiếm đến 50%, tương đương 35 - 40 triệu đồng/ha, phần còn lại là chi phí phân bón, thuốc BVTV, lao động, thuê máy móc”, TS Trường phân tích.

Hệ thống kho lạnh bảo quản khoai tây giống của Viện Sinh học Nông nghiệp. Ảnh: Dương Đình Tường.

Sản xuất khoai tây hàng hóa ít nhất phải có diện tích cỡ 5 sào Bắc bộ (sào 360m2) trở lên mới có lợi nhuận. Nhiều nông dân đất để không vụ đông nhưng không cho mượn hay không cho thuê nên cánh đồng tự nhiên thành xôi đỗ, rất khó tưới nước hay cơ giới hóa.

Người ta thường nói “khoai đất lạ, mạ đất quen” nhưng thực ra không phải, trồng khoai trên cánh đồng đó nhiều năm vẫn cho năng suất cao, chỉ có điều phải tính toán bón phân cân đối dựa trên cây trồng lấy đi bao nhiêu dinh dưỡng trong đất thì phải bù vào bấy nhiêu. Nếu có điều kiện thì ngoài phân bón hóa học nông dân có thể bón thêm phân hữu cơ vi sinh…

“Bà con nơi nào muốn trồng khoai tây hãy liên lạc với tôi theo số điện thoại 0988.558.289 để tôi cử cán bộ đến kiểm tra các điều kiện từ đất, nước, giao thông... Tiềm năng diện tích đất của vùng đó phải cỡ 10ha trở lên mới phù hợp”, TS Nguyễn Xuân Trường thông tin.

Dự án "khoai tây quê hương"

Buổi chiều hôm đó tôi được TS Nguyễn Xuân Trường dẫn đi xem hết khu sản xuất ngoài trời rồi trong nhà màng đến kho tàng của đơn vị. Tôi để ý nơi nào cũng có gắn biển “khoai tây quê hương” nên tò mò hỏi. Thì ra đó là tên dự án hợp tác giữa Công ty Orion hiện đang có 2 nhà máy tại Bình Dương và Bắc Ninh chuyên sản xuất bánh kẹo và snack và Viện, trong đó phía Hàn Quốc tài trợ 70%, phía Viện đối ứng 30%. Sau 18 năm hợp tác để hỗ trợ nông dân trong canh tác khoai tây làm snack, ngày 25/01/2024, Orion và Viện Sinh học Nông nghiệp đã ký kết hợp tác chiến lược.

Hợp tác chặt chẽ giữa Orion và Viện Sinh học Nông nghiệp. Ảnh: Viện Sinh học Nông nghiệp.

Ông Jung Mun Kyo - Giám đốc Nông nghiệp của Orion Việt Nam cho biết, thông qua sự kiện ký kết này, Hàn Quốc mong muốn một lần nữa thể hiện sự thiện chí, chân thành và cam kết mạnh mẽ trong dự án gia tăng sản lượng khoai tây chất lượng tại Việt Nam, góp phần nâng cao thu nhập cho nông dân.

Theo đó, nông dân không chỉ được bao tiêu sản phẩm mà còn được hỗ trợ về giống, máy móc thiết bị trong quá trình sản xuất và thu hoạch. Đặc biệt, khoai tây là cây trồng ngắn ngày nên rất cần đầu ra ổn định, và khi được Orion bao tiêu sản phẩm, nông dân không còn phải lo cảnh được mùa mất giá. 

Đơn vị đã kết nối hợp tác với hơn 10.000 nông dân tại 14 tỉnh khu vực Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung bộ và các tỉnh miền núi phía Bắc cùng 3 tỉnh khu vực phía Nam gồm Lâm Đồng, Đắk Lắk, Đắk Nông theo nhiều hình thức, tạo ra sản lượng khoảng 20.000 tấn khoai tây mỗi năm.

Song song với định hướng phát triển nguồn nguyên liệu khoai tây tại địa phương, năm 2016 Orion đã thực hiện quỹ hỗ trợ có tên “khoai tây quê hương” trong đó trao tặng cho Viện Sinh học Nông nghiệp và nông dân những trang thiết bị, máy móc cũng như hỗ trợ nghiên cứu giống và cấp học bổng cho sinh viên…

Dưới ánh sáng của hàng trăm cái bóng đèn trong nhà màng có tên dự án “khoai tây quê hương” rộng 1.300m2, những cây khoai tây phát triển xanh tốt dù ngoài trời đang mưa phùn mịt mù như dìm cả Hà Nội vào bể sương khổng lồ. Dự báo thời tiết cả chục ngày nữa miền Bắc vẫn duy trì trạng thái thời tiết nồm ẩm như vậy. Viện Sinh học Nông nghiệp có 16 người, trong đó 10 người chuyên nghiên cứu về khoai tây. TS Trường là người đã trải qua 7 năm đào tạo ở Hàn Quốc chia sẻ, khu nhà màng này có nhiệm vụ chọn tạo giống khoai tây theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp.

TS Nguyễn Xuân Trường - Viện trưởng Viện Sinh học Nông nghiệp bên trong nhà màng thử nghiệm giống khoai tây. Ảnh: Dương Đình Tường.

Trên diện tích đó, hàng năm, các nhà khoa học Việt Nam sẽ lai tạo, trồng 20.000 dòng khoai tây trong 20.000 chậu. Năm đầu tiên phân loại theo tiêu chí khỏe, ruột củ đẹp, năng suất cao để chọn chỉ còn 2.500 dòng. Năm thứ hai chọn 100 - 150 dòng. Năm thứ ba chọn còn dưới 20 dòng. Năm thứ tư chọn còn 5 dòng… Năm thứ sáu đánh giá tất cả các tính trạng chất lượng, yêu cầu của nhà máy, tính thích hợp với nông dân… để được 1 - 2 giống đã là thành công rồi.

“Hiện Viện đang lưu giữ trên 500 dòng và giống khoai tây để làm vật liệu lai tạo ra giống mới và có 2 giống đang làm thủ tục xin công nhận. Các giống khoai tây chế biến như Atlantic của Mỹ, Bliss của Úc vẫn còn những yếu điểm như năng suất chưa cao, thời gian sinh trưởng dài, mẫn cảm với điều kiện ngoại cảnh. Orion đang đặt hàng chúng tôi làm khoai tây củ tròn, ruột trắng, năng suất cao, hàm lượng chất khô trên 22%, hàm lượng đường khử dưới 0,2%, màu sắc khi chiên vàng sáng nên đang nghiên cứu giống theo hướng phải có nhiều mầm, ít nứt củ, ngắn ngày, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Ngoài nghiên cứu, Viện còn có vai trò kết nối doanh nghiệp với nông dân, chịu trách nhiệm với nhà nước trong chuỗi liên kết khi cung cấp giống đảm bảo chất lượng cho nông dân theo dạng ứng trước, hướng dẫn kỹ thuật trồng, đồng thời cùng với nông dân đàm phán với doanh nghiệp để bao tiêu sản phẩm với mức giá phù hợp và hỗ trợ khi họ gặp thiên tai, đảm bảo “lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ”.

https://nongnghiep.vn/