Dự án Sustainable and Equitable Aquaculture (SEA), được tài trợ bởi Viện Hàn lâm Anh quốc (British Academy) trong giai đoạn 2024–2026, phối hợp thực hiện bởi Viện Nghiên cứu Phát triển Quốc tế (IDS), Học viện Nông nghiệp Việt Nam (VNUA) và Đại học Quốc gia Hà Nội (VNU). Dự án được triển khai tại Nam Định với mục tiêu khám phá cách các mối quan hệ quyền lực ảnh hưởng đến sinh kế của những nhóm lao động yếu thế trong chuỗi giá trị thủy sản. SEA phân tích tác động của quyền lực đến ba khía cạnh bền vững: sinh kế, bình đẳng và môi trường.
Sau gần một năm triển khai, dự án đã hoàn thiện giai đoạn điều tra thực địa với hàng trăm cuộc khảo sát hộ gia đình và phỏng vấn sâu người lao động nuôi ngao, phụ nữ và các chủ đầm. Hiện nhóm nghiên cứu đang trong quá trình hoàn thiện các sản phẩm khoa học gồm báo cáo nghiên cứu, bài báo quốc tế và các tài liệu khác. Đồng thời, dự án cũng phát triển các gợi ý chính sách nhằm hỗ trợ xây dựng chuỗi giá trị thủy sản công bằng và bền vững. Một thành công nổi bật của SEA là đã tạo dựng được mạng lưới kết nối giữa các nhà khoa học, cán bộ địa phương, doanh nghiệp và chính người lao động, từ đó mở ra những cuộc đối thoại hai chiều giúp phản ánh thực tế sinh kế và đóng góp trực tiếp vào việc hoàn thiện chính sách phát triển thủy sản công bằng và bền vững.
    |
 |
| Nguồn: Nguyễn Thị Minh Khuê, 2025 |
Người lao động nuôi ngao ở Nam Định vừa là minh chứng cho tiềm năng kinh tế của vùng ven biển, vừa phản ánh những bất bình đẳng và rủi ro mà tăng trưởng kinh tế chưa giải quyết được. Trên bãi triều, những tốp người lao động nuôi ngao vẫn ngày ngày làm việc dưới nắng gắt, mưa dầm và con nước lên xuống không ngừng. Họ ngâm mình hàng giờ trong nước mặn, vận hành máy, kéo lưới, vớt ngao với thu nhập chỉ 350.000–400.000 đồng/ngày. Phụ nữ đảm nhận công việc phân loại, rửa và đóng bao những bao ngao nặng tới 60 kg, làm việc 5–6 giờ nhưng chỉ nhận được khoảng 250.000 đồng. Một số ít có hợp đồng dài hạn để trông nom đầm với lương 6–7 triệu đồng/tháng, nhưng phần lớn không có bảo hiểm hay cam kết pháp lý, hoàn toàn phụ thuộc vào chủ đầm. Chủ đầm ngao nắm quyền kiểm soát toàn bộ chuỗi lao động: từ mức lương, thời điểm trả công cho tới việc có trả đủ hay không. Có người lao động phải chờ nhiều tháng, thậm chí cả năm mới nhận được tiền công. Những luật ngầm như làm việc không hợp đồng, trả lương qua trưởng nhóm hay dựa vào “tín nhiệm” khiến người lao động khó lên tiếng. Tuy vậy, họ vẫn tìm cách xoay xở: lập nhóm tự phát để thay phiên làm việc, vay mượn lẫn nhau khi bị nợ lương, hoặc tham gia phường, họ để có chút vốn xoay vòng trong lúc khó khăn.
|
 |
| Nguồn: Nguyễn Thị Minh Khuê, 2025 |
Dự án SEA vì vậy không chỉ ghi nhận câu chuyện thực địa mà còn tạo diễn đàn để những tiếng nói yếu thế này được lắng nghe. Từ đó, dự án đưa ra một số gợi ý chính sách ban đầu:
➣ Tăng cường bảo vệ lao động thời vụ thông qua hợp đồng ngắn hạn, giám sát độc lập và hỗ trợ tiếp cận bảo hiểm xã hội tự nguyện
➣ Xây dựng cơ chế tín dụng linh hoạt hơn để lao động và hộ nuôi nhỏ có thể tiếp cận vốn theo chu kỳ mùa vụ, không chỉ qua các ngân hàng lớn.
➣ Rà soát và điều chỉnh chính sách đất đai ven biển, tránh chồng chéo giữa mục tiêu trồng lúa, phát triển công nghiệp và nuôi trồng thủy sản, đảm bảo quyền lợi lâu dài của nông dân.
Giữa sóng gió bãi triều, câu chuyện đời sống người lao động nuôi ngao đã phản chiếu rõ nét những thách thức mà SEA đang cùng cộng đồng tìm cách tháo gỡ. Chỉ khi tăng trưởng kinh tế đi kèm với chính sách công bằng, bảo vệ môi trường và trao quyền cho người lao động, Nam Định – cũng như các vùng ven biển khác – mới có thể nuôi dưỡng một tương lai bền vững từ nghề nuôi trồng thủy sản.
Nguyễn Thị Minh Khuê, Khoa KHXH