1. GIỚI THIỆU
Yoga là hình thức tập luyện thể chất và tinh thần có nguồn gốc từ Ấn Độ, ngày càng được phổ biến rộng rãi trên toàn thế giới, bao gồm cả Việt Nam. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc thực hành Yoga thường xuyên mang lại nhiều lợi ích vượt trội về sức khỏe thể chất, tinh thần và chất lượng cuộc sống.
Yoga không chỉ là một môn thể thao mà còn là một phương pháp sống, kết hợp giữa các tư thế thể chất (asana), kỹ thuật thở (pranayama) và thiền định (dhyana). Theo Liên đoàn Yoga Quốc tế (International Yoga Federation), hiện nay có khoảng hơn 300 triệu người trên thế giới tập luyện Yoga thường xuyên (IYF, 2022). Tại Việt Nam, Yoga ngày càng phổ biến tại các trung tâm thể dục thể thao, nhà văn hóa, trường đại học và cả trong các chương trình chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Học viện Nông nghiệp Việt Nam cũng đã đưa môn Yoga vào chương trình giảng dạy môn học Giáo dục thể chất từ năm học 2024-2025. Bài viết này tổng hợp và phân tích các bằng chứng khoa học từ những nghiên cứu gần đây ở cả trong nước và quốc tế để làm rõ tác động tích cực của Yoga đối với sức khỏe toàn diện, đồng thời khuyến nghị hướng phát triển và ứng dụng trong bối cảnh hiện nay.
2. LỢI ÍCH VỀ THỂ CHẤT
2.1. Cải thiện sức mạnh và sự dẻo dai
Các nghiên cứu quốc tế như của Cowen & Adams (2005), và Tran & cs. (2001) đã chứng minh rằng tập Yoga đều đặn giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp, cải thiện sự linh hoạt và cân bằng cơ thể. Nghiên cứu tại Việt Nam của Trần Minh Thái (2021) trên 100 người trưởng thành tại TP.HCM cho thấy sau 12 tuần tập luyện Yoga, chỉ số linh hoạt và sức bền đều được cải thiện đáng kể.
2.2. Tăng cường chức năng tim mạch và hô hấp
Yoga giúp cải thiện huyết áp, nhịp tim và khả năng hô hấp. Theo nghiên cứu của Innes & Vincent (2007), Yoga có thể làm giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch bằng cách điều hòa nhịp tim và cải thiện sức khỏe hệ tuần hoàn. Một nghiên cứu ở Đại học Y Hà Nội, tác giả Nguyễn Thị Bích Hường (2020) cho thấy người tập Yoga thường xuyên có chỉ số huyết áp và nhịp tim ổn định hơn nhóm không tập.
2.3. Giảm đau mãn tính và cải thiện chức năng vận động
Yoga đã được chứng minh hiệu quả trong việc giảm đau lưng dưới, đau cổ và viêm khớp. Theo Sherman và cộng sự (2005), người tập Yoga có mức độ đau lưng giảm rõ rệt so với nhóm đối chứng. Tại Việt Nam, nghiên cứu của Nguyễn Văn Tài (2019) tại Hà Nội cũng cho thấy cải thiện về mặt vận động ở người lớn tuổi sau 8 tuần tập Yoga.
3. LỢI ÍCH TÂM LÝ VÀ CẢM XÚC
3.1. Giảm căng thẳng và lo âu
Các kỹ thuật thở và thiền trong Yoga giúp làm dịu hệ thần kinh giao cảm, giảm hormone cortisol, đây là yếu tố liên quan đến căng thẳng. Nghiên cứu của Smith và công sự (2007) chỉ ra rằng Yoga giúp giảm đáng kể mức độ lo âu ở sinh viên đại học. Nghiên cứu của tác giả Lê Thị Thanh Huyền (2021) trên sinh viên trường Đại học Quốc gia TP.HCM cũng ghi nhận hiệu quả tương tự.
3.2. Hỗ trợ điều trị trầm cảm nhẹ đến trung bình
Yoga, đặc biệt là khi kết hợp với thiền và nhận thức tích cực, có thể hỗ trợ cải thiện tâm trạng. Một nghiên cứu lâm sàng tại Mỹ, Streeter & cs. (2010) cho thấy mức GABA-chất dẫn truyền thần kinh có tác dụng làm dịu tâm trí, tăng lên đáng kể ở người tập Yoga thường xuyên.
4. LỢI ÍCH ĐỐI VỚI CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG
4.1. Tăng cường giấc ngủ
Một phân tích tổng hợp của Wang & cs. (2020) cho thấy Yoga giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ ở người trưởng thành, đặc biệt là người cao tuổi. Người tập Yoga có thời gian đi vào giấc ngủ nhanh hơn và giấc ngủ sâu hơn.
Ở Việt Nam, một nghiên cứu của Viện Sức khỏe Tâm thần (2021) khảo sát 150 người tập Yoga tại TP.HCM cho thấy 68% người tham gia cho thấy đã giảm thiểu tình trạng mất ngủ và cảm giác mệt mỏi vào ban ngày sau 8 tuần tập luyện đều đặn.
4.2. Hỗ trợ kiểm soát cân nặng
Mặc dù Yoga không đốt cháy năng lượng mạnh như các bài tập cardio, nhưng nó góp phần duy trì cân nặng thông qua cải thiện nhận thức về cơ thể, thói quen ăn uống và giảm căng thẳng, yếu tố góp phần vào ăn uống không kiểm soát theo nghiên cứu của Ross & cs. (2016).
Một nghiên cứu tại Trung tâm Yoga Quận 3, TP.HCM (2022) cho thấy trong số 120 học viên nữ tham gia khóa học 3 tháng, 65% người có chỉ số BMI giảm trung bình 1,5 điểm và có sự cải thiện trong việc kiểm soát khẩu phần ăn.
Ngoài ra, khảo sát tại TP. Cần Thơ do Trường Đại học Cần Thơ thực hiện năm 2022 trên 150 người trưởng thành cho thấy 59% người tập Yoga từ 3 buổi/tuần trở lên có sự cải thiện đáng kể chỉ số BMI sau 12 tuần. Đồng thời, có 67% người tham gia ghi nhận sự cải thiện về hành vi ăn uống và cảm giác no bụng sau mỗi bữa ăn. Những cải thiện này được lý giải bởi khả năng điều tiết hormone căng thẳng và tăng cường nhận thức cơ thể mà Yoga mang lại. Bên cạnh đó, nhiều phòng tập tại Hà Nội và TP. HCM đã triển khai các chương trình Yoga giảm cân chuyên biệt, kết hợp giữa asana tiêu hao năng lượng và chế độ dinh dưỡng lành mạnh. Theo báo cáo của Liên đoàn Yoga Việt Nam (2023), trong số 250.000 người tập Yoga thường xuyên, có đến 42% người chọn mục tiêu chính là duy trì vóc dáng và cải thiện cân nặng, đặc biệt trong độ tuổi từ 25-45.
4.3. Tăng cường năng lực tự nhận thức, kiểm soát và ứng xử
Yoga khuyến khích sự kết nối giữa thân và tâm. Người tập thường phát triển khả năng tự nhận thức tốt hơn, kiểm soát cảm xúc và ứng xử phù hợp trong các tình huống căng thẳng (Brown & Ryan, 2003).
Ngoài ra, qua một khảo sát tại Hà Nội năm 2022 do Viện Tâm lý học Việt Nam phối hợp với các trung tâm Yoga thực hiện trên 200 người trưởng thành cho thấy 72% người tập Yoga đã có sự cải thiện trong khả năng kiềm chế cảm xúc tiêu cực như tức giận, lo âu và buồn bã. Điều này hỗ trợ cho việc xây dựng các kỹ năng giao tiếp và ứng xử tích cực trong môi trường học tập, làm việc và đời sống xã hội.
Theo thông tin từ Học viện Yoga trị liệu Việt Nam: Tại đây đã thực hiện các chương trình đào tạo và nghiên cứu về tác dụng của Yoga đối với sức khỏe tâm lý. Mặc dù chưa có số liệu cụ thể, nhưng các chương trình xây dựng với mục đích nâng cao nhận thức và kiểm soát cảm xúc cho người tham gia.
5. ỨNG DỤNG TRONG GIÁO DỤC VÀ CỘNG ĐỒNG
5.1. Yoga trong các cơ sở giáo dục
Yoga được đưa vào chương trình giáo dục như một công cụ hỗ trợ sự phát triển toàn diện của học sinh, sinh viên. Nghiên cứu của Khalsa & cs. (2012) tại Hoa Kỳ cho thấy học sinh học Yoga có khả năng tập trung tốt hơn và có thái độ tích cực trong học tập. Ở Việt Nam, một số trường đại học như ĐH Thể dục Thể thao TP.HCM, ĐH Sư phạm TDTT Hà Nội, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã đưa Yoga vào chương trình giảng dạy trong môn học Giáo dục thể chất. Kết quả bước đầu cho thấy sinh viên tích cực tập luyện, có hứng thú nhất định, mặc dù đây là môn thể thao khá mới với độ khó cao, đòi hỏi sự tập trung cao độ.
5.2. Yoga trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng
Tại nhiều địa phương, các trung tâm thể thao và nhà văn hóa đã tổ chức lớp Yoga miễn phí hoặc với mức chi phí thấp, giúp người dân tiếp cận bộ môn này dễ dàng. Việc lồng ghép Yoga vào các chương trình phòng ngừa bệnh mãn tính và hỗ trợ sức khỏe tâm thần đang được khuyến nghị bởi WHO (2022).
6. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
6.1. Kết luận
Yoga là một hình thức tập luyện toàn diện, kết hợp giữa thể chất, tinh thần và xã hội. Các kết quả khoa học đã khẳng định hiệu quả của Yoga trong việc cải thiện sức khỏe thể chất, tâm lý, nâng cao chất lượng cuộc sống và hỗ trợ cộng đồng. Trong bối cảnh áp lực cuộc sống gia tăng và nhu cầu chăm sóc sức khỏe toàn diện ngày càng lớn, việc khuyến khích tập luyện Yoga, đặc biệt trong trường học và cộng đồng, là một hướng đi thiết thực và cần thiết.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại với nhịp sống nhanh, áp lực công việc và học tập lớn, sự gia tăng của các bệnh mãn tính và vấn đề sức khỏe tâm thần, Yoga nổi lên như một phương pháp chăm sóc sức khỏe chủ động, ít rủi ro và mang tính toàn diện. Tại Việt Nam, việc đưa Yoga vào học đường, các trung tâm thể thao cộng đồng và cơ sở y tế là một hướng đi tiềm năng nhằm lan tỏa lối sống lành mạnh cho toàn dân.
6.2. Khuyến nghị
Về chính sách và y tế cộng đồng: Bộ Y tế và các tổ chức y tế nên cân nhắc lồng ghép Yoga vào chương trình phòng bệnh không lây nhiễm, đặc biệt đối với bệnh tim mạch, tiểu đường, béo phì và rối loạn lo âu, trầm cảm. Việc này có thể thực hiện thông qua đào tạo cán bộ y tế, xây dựng giáo trình tập luyện phù hợp và hợp tác với các tổ chức Yoga uy tín.
Về giáo dục: Bộ Giáo dục và Đào tạo cần nghiên cứu và thử nghiệm việc đưa Yoga vào giảng dạy như một phần bắt buộc của Giáo dục thể chất hoặc hoạt động ngoại khóa. Học sinh - sinh viên được tiếp cận với Yoga sớm sẽ hình thành thói quen sống lành mạnh, khả năng tập trung cao hơn và khả năng quản lý cảm xúc tốt hơn.
Về cộng đồng: Các trung tâm thể thao, nhà văn hóa, khu dân cư có thể tổ chức lớp Yoga với chi phí hợp lý để mọi người dân, nhất là người cao tuổi, công nhân và phụ nữ nội trợ có thể tiếp cận. Đồng thời, cần truyền thông hiệu quả về lợi ích thực tiễn của Yoga để khuyến khích người dân chủ động tham gia.
Tóm lại, Yoga không chỉ là một hình thức luyện tập mà còn là một triết lý sống giúp con người đạt đến sự cân bằng giữa thân - tâm - trí. Việc phát triển phong trào tập Yoga rộng khắp một cách bài bản, phù hợp với văn hóa và điều kiện của Việt Nam sẽ góp phần nâng cao chất lượng sức khỏe cộng đồng một cách bền vững.
Tác giả: Phan Thị Điều
Nhóm NCM-Trung tâm GDTC&TT
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Cowen, V. S., & Adams, T. B. (2005). Physical and perceptual benefits of yoga asana practice: Results of a pilot study. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 9(3), 211-219.
2. Innes, K. E., & Vincent, H. K. (2007). The influence of yoga-based programs on risk profiles in adults with type 2 diabetes mellitus: A systematic reviewThe influence of yoga-based programs on risk profiles in adults with type 2 diabetes mellitus: A systematic review. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 4(4), 469-486.
3. Lê Thị Thanh Huyền (2021). Hiệu quả của luyện tập Yoga đối với sức khỏe tâm lý sinh viên Đại học Quốc gia TP.HCM. Tạp chí Tâm lý học ứng dụng, 10(3), tr. 23-31.
4. Nguyễn Thị Bích Hường (2020). Ảnh hưởng của Yoga đến chỉ số tim mạch của người trưởng thành. Tạp chí Y học Việt Nam, 493(1), tr. 112-117.
5. Nguyễn Văn Tài (2019). Tác động của Yoga đối với khả năng vận động của người cao tuổi tại Hà Nội. Tạp chí Khoa học Thể dục Thể thao, 26(1), tr. 37-44.
6. Ross, A., Brooks, A. M., Touchton-Leonard, K., & Wallen, G. V. (2016). A different weight loss experience: A qualitative study exploring the behavioral, physical, and psychosocial changes associated with yoga that promote weight loss. Complementary Therapies in Medicine.
7. Trần Minh Thái (2021). Tác động của tập luyện Yoga đến thể lực chung của người trưởng thành tại TP.HCM. Tạp chí Khoa học Thể dục Thể thao, 28(2), tr. 45-53.
8. Tran, M. D., Holly, R. G., Lashbrook, J., & Amsterdam, E. A. (2001). Effects of hatha yoga practice on the health-related aspects of physical fitness. Preventive Cardiology, 4(4), 165-170.
9. Trung tâm Yoga Quận 3 (2022). Báo cáo khảo sát kết quả tập luyện của học viên Yoga tại Quận 3. Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM.
10. Wei-Li Wang, Kuang-Huei Chen, Ying-Chieh Pan, Szu-Nian Yang & Yuan-Yu Chan. (2020). The effect of yoga on sleep quality and insomnia in women with sleep problems: A systematic review and meta-analysis. BMC Psychiatry, 20, 195.