Tinh dầu – báu vật của thiên nhiên, là tủ thuốc của tự nhiên được phát triển thành phương pháp trị liệu, chăm sóc sức khỏe và làm đẹp trên toàn thế giới.
Với vị trí địa lí và khí hậu thuận lợi cho sự phát triển của thực vật, Việt Nam được xếp hạng thứ 16 trên thế giới về sự đa dạng tài nguyên sinh vật và là một trong mười trung tâm đa dạng sinh học phong phú nhất thế giới. Trong đó, nhóm các cây có tinh dầu cũng rất phong phú, mang những nét đặc trưng riêng cho vùng khí hậu cận nhiệt đới, nhiều loài thực vật chứa tinh dầu ở nước ta có khả năng khai thác, tạo ra những mặt hàng có lợi thế cạnh tranh trên thị trường thế giới, do vậy, hiện nay tiềm năng này đang được quan tâm đánh giá để được sử dụng khai thác có hiệu quả.
    |
 |
| Một số loại thực vật cho tinh dầu phổ biến |
Một số lợi ích của tinh dầu
Tinh dầu, còn được gọi là dầu thực vật, là những hợp chất quý giá được chiết xuất từ các nguồn thực vật khác nhau như cây cỏ, hoa, quả và rễ. Với những hương thơm độc đáo và bản chất đặc trưng, tinh dầu đã thu hút sự quan tâm và sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực như y học, spa, mỹ phẩm, và aromatherapy. Tinh dầu không chỉ mang lại hương thơm quyến rũ mà còn có nhiều lợi ích cho sức khỏe và tinh thần. Mỗi loại tinh dầu có các tính chất riêng biệt, từ khả năng làm dịu căng thẳng, giảm đau đến khả năng kháng khuẩn và tăng cường hệ miễn dịch.
Trong ngành mỹ phẩm: Tinh dầu được dùng trong sản phẩm nước hoa, kem dưỡng da, dưỡng tóc, dùng trong xông hơi, massage giảm béo.
Trong ngành thực phẩm: Tinh dầu được dùng như các gia vị.
Trong y dược: Tinh dầu giúp trị cảm cúm, nhức đầu, các bệnh về khớp, điều trị các vấn đề về gan, thận, mất ngủ, giải độc cơ thể, thư giãn, giảm stress…
|
 |
| Một số sản phẩm ứng dụng tinh dầu |
Có nhiều bằng chứng cho thấy tinh dầu và liệu pháp hương thơm có thể được sử dụng để điều trị một số vấn đề sức khỏe phổ biến như sau:
Giảm căng thẳng mệt mỏi: Một nghiên cứu đã ước tính rằng 43% những người bị căng thẳng và lo lắng sử dụng các phương pháp này. Sử dụng tinh dầu trong quá trình massage cũng giúp giảm căng thẳng trong cơ thể.
Giảm nhức đầu và đau nửa đầu: Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc thoa hỗn hợp dầu bạc hà và ethanol lên trán và thái dương có thể làm giảm đau đầu. Ngoài ra, việc thoa hỗn hợp hoa cúc và dầu mè lên thái dương cũng có thể giúp điều trị nhức đầu và đau nửa đầu.
Hỗ trợ giấc ngủ: Tinh dầu hoa oải hương đã được chứng minh giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ của phụ nữ sau sinh và bệnh nhân mắc bệnh tim. Một tổng hợp kết quả từ 15 nghiên cứu về tinh dầu và giấc ngủ cho thấy sự tác động tích cực khi sử dụng các loại tinh dầu, đặc biệt là dầu hoa oải hương, đối với thói quen ngủ.
Tác động chống viêm: Tinh dầu có khả năng giúp chống lại các tình trạng viêm nhiễm trong cơ thể. Một nghiên cứu trên chuột đã chỉ ra rằng việc sử dụng kết hợp tinh dầu cỏ xạ hương và oregano giúp giảm viêm đại tràng.
Tính kháng sinh: Sự gia tăng của vi khuẩn kháng kháng sinh đã tạo nhu cầu tìm kiếm các hợp chất khác có khả năng chống lại nhiễm trùng gây ra bởi vi khuẩn. Tinh dầu bạc hà và dầu cây trà đã được biết đến với tác dụng kháng khuẩn tích cực.
Các phương pháp chiết xuất tinh dầu
Quá trình chiết xuất tinh dầu thường bắt đầu bằng cách sử dụng nhiệt độ và áp suất cao để chưng cất các thành phần hương thơm từ nguồn thực vật.
|
 |
| Bộ chiết tinh dầu bằng chưng cất lôi cuốn hơi nước trong phòng thí nghiệm |
Một phương pháp phổ biến trong quá trình này là chưng cất lôi cuốn hơi nước, trong đó hơi nước được điều chỉnh để tách các hợp chất thơm từ nguồn thực vật và sau đó được làm lạnh để tách riêng tinh dầu từ nước.
|
 |
| Bộ chiết xuất tinh dầu bằng chưng cất lôi cuốn hơi nước |
Ngoài ra, còn có các phương pháp khác như phương pháp ép lạnh và các phương pháp cơ học. Phương pháp ép lạnh là quy trình chiết xuất tinh dầu từ vỏ quả hoặc hạt bằng cách sử dụng áp lực cơ học mà không dùng nhiệt độ cao. Quy trình này thích hợp với những loại tinh dầu nhạy cảm với nhiệt, giúp bảo toàn tối đa hương thơm tự nhiên và các chất dinh dưỡng. Các máy ép này sử dụng áp lực lớn để chiết tinh dầu mà không tác động nóng đến nguyên liệu. Sau khi ép, tinh dầu được lọc bỏ các tạp chất và đóng chai lưu trữ trong điều kiện thoáng mát, tránh ánh sáng trực tiếp.
|
 |
| Bộ chiết xuất tinh dầu bằng phương pháp ép lạnh |
Một số sản phẩm ứng dụng tinh dầu
Nhóm nghiên cứu đã chiết xuất được nhiều tinh dầu từ các nguồn nguyên liệu thiên nhiên tự trồng hoặc thu mua từ các nguồn có sẵn.
Nước lau sàn sử dụng chất tạo bọt thiên nhiên và tinh dầu sả, tinh dầu bạc hà, tinh dầu quế, tinh dầu mùi. Thành phần tinh dầu không chỉ tạo mùi thơm mà có khả năng kháng khuẩn, kháng nấm mốc, xua đuổi côn trùng hiệu quả.
Tinh dầu đuổi muỗi với thành phần bao gồm tinh dầu sả, bạc hà, bạch đàn chanh, tràm, cồn, nước cất; có công dụng xua đuổi và diệt côn trùng như ruồi, muỗi, kiến, gián, tạo mùi thơm dễ chịu.
Xịt khoáng tóc với thành phần chính là nước cất tinh dầu bưởi và tinh dầu bưởi có tác dụng giữ ẩm cho da đầu, kích thích mọc tóc và dưỡng tóc chắc khỏe.
Bộ môn Hóa học, Học viện Nông nghiệp Việt Nam hiện đang giảng dạy các môn học liên quan đến tinh dầu và các hoạt chất tự nhiên: Hóa hữu cơ, Hóa hữu cơ 1, Hóa hữu cơ 2, Hóa học đại cương 2, Hóa phân tích, phân tích bằng công cụ… Thông qua các môn học này, sinh viên sẽ hiểu được thành phần, cấu trúc và hoạt tính của các hợp chất trong tự nhiên; Biết cách phân lập, tách chiết và ứng dụng để tạo các sản phẩm gia dụng từ thiên nhiên, an toàn cho sức khỏe và thân thiện với môi trường.
Bộ môn Hóa học – Khoa Tài nguyên và Môi trường